उष्णता सहन करणाऱ्या गायीची पैदास विकसित होऊ शकते का?

सभोवतालचे तापमान 25 ते 30 डिग्री सेल्सिअस असताना गायी आरामदायक असल्याचे संशोधनातून समोर आले आहे. हे फक्त तापमान नाही तर आर्द्रता आणि तापमान यांचे मिश्रण आहे जे गाईंच्या सोईवर परिणाम करते, आणि म्हणूनच तापमान-आर्द्रता निर्देशांक (THI) महत्वाचे मानले जाते. नुकतेच, सौर विकिरण समाविष्ट करणारा आणखी एक निर्देशांक देखील प्रस्तावित करण्यात आला आहे, कारण केश बीज कोषिकांंच्या पातळी वरील उष्णतेला यामुळे बाधा येते असे दिसून आले आहे. ग्लोबल वार्मिंग एक वास्तव बनले आहे आणि बर्‍याच देशांमध्ये वातावरणीय तापमानाची नोंद होत आहे. त्यामुळे उष्णता सहन करणाऱ्या जाती विकसित होण्यासाठी गोंधळ उडाला आहे. जास्त उष्णता आणि आर्द्रता कोरड्या पदार्थांचे सेवन आणि उर्जा कमी होण्यावर परिणाम करते, परिणामी दुधाचे उत्पादन आणि पुनरुत्पादनामध्ये तोटा होतो. बर्‍याच उष्णदेशीय देशांमध्ये सहसा पशुधन उत्पादन आणि सुपीकता कमी असते, त्यामागील एक कारण आरामदायक वातावरणाचा अभाव हा असू शकतो. उष्णता सहनशीलता नकारात्मकतेने उत्पादनाशी संबंधित असते (-0.3) म्हणूनच उत्पादनासाठी उच्च निवड दबाव नेहमीच उष्णतेसाठी जात असहिष्णु प्रजातीला कारणीभूत ठरेल. जरी असामान्य THI चा प्रभाव काही प्रमाणात वातावरणात फेरफार करून बदलला जाऊ शकतो, परंतु या पर्यायामध्ये उच्च गुंतवणूक आणि तंत्रज्ञानाची आवश्यकता आहे.

गायी दीर्घ कालावधीसाठी अनुकूल उष्णता सहनशीलता कशी विकसित करतात याबद्दल संभ्रम आहे. उष्णता सहनशीलतेचा अनुवांशिक आधार असतो? या प्रश्नांचे उत्तर शोधण्याचा प्रयत्न शास्त्रज्ञांनी केला आहे. सामान्यतः असे आढळून आले आहे की, लांब केस असलेल्या गुरांच्या तुलनेत लहान केसांचा कोट असलेली गुरे उष्णतेस अधिक सहनशील असतात. पुढील कामांवरून असे दिसून आले की, गुरांमधील लहान केस प्रबळ ‘स्लीक जीन’ मुळे होतात. सेनेपोल आणि क्रिओलो या दोन झेबू नसलेल्या गुरांमध्ये केसांचा त्वचेचा कोट कमी असतो. ते उष्णता सहन करतात आणि गुणसूत्र 20 वर स्लीक जनुक बाळगतात. व्हेनेझुएलातील कॅरोरा नावाची आणखी एक संमिश्र जात (ब्राउन स्विस जात व क्रेओल जातीच्या दरम्यानचा क्रॉस) ला केसांच्या त्वचेचा लहान कोट देखील असतो आणि हे जनुक देखील ते बाळगतात. स्लीक जनुकांचा प्रभाव वय आणि स्तनपान देण्याच्या स्थितीवर अवलंबून असतो. तपासात असे दिसून आले आहे की, स्लीक जनुक वाहून नेणाऱ्या गायीचे सरासरी शारीरिक तापमान 0.18 ते 0.4 अंश सेल्सिअस पर्यंत कमी होते. बऱ्याच प्रजनकांनी त्यांच्या वंशजात स्लीक जनुकाची ओळख करुन देण्यासाठी एच.पी.सारख्या इतर समशीतोष्ण जातीच्या गायीसह सेनपॉल संकरित करण्याचा विचार केला आहे.

भारतीय गायींची उष्णता सहन करणाऱ्या जातींमध्ये स्लीक जनुक नसतात, म्हणूनच उष्णता-सहनशील जनुकांसारख्या वेगळ्या अनुवांशिक मार्गाद्वारे त्यांची उष्णता सहन करणे आवश्यक असते.

निकाल असे दर्शवितात की स्लीक जनुक वाहून नेणारे होल्स्टेन-फ्रिझियन (एचएफ) गायी त्यांच्या शरीराचे तापमान नियमित करण्यात अधिक चांगले आहेत. अशा प्रकारे प्रजनकांनी हे सिद्ध केले आहे की,स्लीक जनुक सादर करून चांगल्या उष्णतेच्या सहनशीलतेसाठी काळजीपूर्वक गायींचे पैदास करणे शक्य आहे.

अनुवादक

डॉ. नाज़िया शकील पठान
पशुवैद्यकिय सूक्ष्मजीवशास्त्र विभाग