વેચુર ગાય

વેચુર ગાય ભારતીય ગાયની નાની જાતિ છે. તેઓ મોટાભાગે લાંબા અને સાંકડા ચહેરાવાળા રંગમાં લાલ અથવા કાળા રંગના હોય છે. પગ ટૂંકા અને પૂંછડી લાંબી અને છેડેથી સાંકડી થતી જતી હોય છે, જે લગભગ જમીનને સ્પર્શ કરે છે. વેચુર ગાયો સક્રિય અને મજબૂત પ્રાણીઓ છે. આ ગાય ખૂબ સારા દુધ ઉત્પાદકો છે, જે દિવસમાં ૩ લિટર દુધ ઉત્પન્ન કરે છે. તેઓને ઓછી સંભાળ, ખોરાક અને જાળવણીની જરૂર હોય છે. વેચુર ગાયના દુધમાં ઔષધીય ગુણો હોવાનું માનવામાં આવે છે, અને દુધમાં નાના ગોળાકાર કદના ફેટના કણોના કારણે દુધનું પાચન સરળ રહે છે. આખલા તેમના શરીરના કદની તુલનામાં મજબૂત હોય છે, અને અગાઉ શ્રમ-કાર્ય માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

વેચુર (કુટુંબ: બોસ ઈંડિકસ) એ ભારતના કેરળના કોટ્ટયમ જિલ્લામાં આવેલ વેચુર ગામ પરથી પાડવામાં આવેલ નામવાળી ગાયની એક દુર્લભ જાતિ છે. ૧૨૪ સે.મી.ની લંબાઈ અને ૮૭ સે.મી.ની ઊંચાઇ સાથે ગિનીસ બુક ઑફ રેકોર્ડઝ મુજબ તે વિશ્વની સૌથી નાની પશુ જાતિ છે અને તેને જરૂરી ખોરાકની માત્રા સાથે સંબંધિત મોટા પ્રમાણમાં દૂધ આપવા માટે મૂલ્યાંકિત કરેલ છે.

૧૯૬૦ ના દાયકા સુધી વેચુર ગાય કેરળમાં લોકપ્રિય હતી, પરંતુ જ્યારે સ્થાનિક ઢોરઢાંખર વિદેશી જાતો સાથે સંકરણ કરવામાં આવ્યાં ત્યારે તે દુર્લભ જાતિ બની ગયી. ૧૯૮૯ માં, સંરક્ષણ એકમ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને વેચુર પ્રાણી ઓને સોસમ્મા આયપ કે જે પ્રાણીઓના આનુવંશિકશાસ્ત્ર અને પ્રજનનના પ્રાધ્યાપક હતા, તેમણે તેણીના વિદ્યાર્થીઓના સમૂહ સાથે મળીને સંરક્ષણ પ્રયત્નો દ્વારા લુપ્ત થવાથી બચાવી લીધા હતા. પાછળથી ૧૯૯૮ માં ખેડૂતોની સહભાગિતા સાથે કામ ચાલુ રાખવા માટે સંરક્ષણ ટ્રસ્ટની રચના કરવામાં આવી. ૨૦૦૦ની સાલમાં, વેચુર ગાય એફએઓની પાલતું પ્રાણીઓની વૈવિધ્ય ધરાવતી વિશ્વ દેખરેખ યાદીમાં તેની ‘જોખમી જાતિઓની નિયંત્રણ યાદી’ માં સુચિબદ્ધ થઈ હતી, જે સંકેત આપે છે કે આ જાતિના સંવર્ધક માદા અને નરની સંખ્યામાં ઘટાડો થાય ત્યારે તેઓનો આ યાદીમાં સમાવેશ થાય છે. લગભગ ૨૦૦ જેટલી ગાયો આજે અસ્તિત્વમાં હોવાનું માનવામાં આવે છે, તેમાંની લગભગ ૧૦૦ જેટલી પશુચિકિત્સા મહાવિદ્યાલય સાથે છે.

નીચે આ પશુ જાતિ વિશે વધુ માહિતી વાંચો.

(વિડિઓ ક્રેડિટ: પ્રદીપ એસ.)

શારીરિક લાક્ષણિકતાઓ, ઉત્પાદકતા અને વૈવિધ્ય

આ જાતિ શરીરે વિભિન્ન રંગના હોય છે પરંતુ મોટા અને સાંકડા ચહેરા સાથે રંગમાં મોટે ભાગે લાલ અથવા કાળા હોય છે. ગાય અને આખલા બંનેમાં શિંગડા હોય છે જે નાના અને પાછળથી વળેલા હોય છે. જાતિની ઊંચાઇ ૯૦ સે.મી.ની હોય છે અને લગભગ ૧૩૦ કિલો વજન હોય છે, જે દિવસમાં ૩ લિટર દુધ ઉત્પાદન કરે છે. આ વર્ણસંકર જાતો કરતા ઘણું ઓછું છે, પરંતુ વેચુર ગાયને ખોરાક અને જાળવણીની જરૂર ઓછી હોય છે. નાના ગોળાકાર કદના ફેટના કણોને લીધે દુધમાં ઔષધીય ગુણો અને સરળ પાચકતા હોવાનું માનવામાં આવે છે. તાજેતરના એક અહેવાલમાં એવો દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે વેચુર ગાયના દુધમાં ડાયાબિટીસ, રક્તક્ષિણ હૃદય રોગ અને માનસિક વિકૃતિ જેવી પરિસ્થિતિઓમાં ફસાયેલા એ1 પ્રકાર કરતા સારા બીટા કેસિન એ2 પ્રકાર વધારે હોય છે.

વેચુર ગાયના દુધની ઔષધીય સંપત્તિ આયુર્વેદ દ્વારા પરંપરાગત રીતે દસ્તાવેજીકૃત કરવામાં આવી છે અને તાજેતરના વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસોએ આને સમર્થન આપ્યું છે. વેચુર ગાયના દુધના પ્રોટીન ઘટકમાં સુધારેલી જીવાણુનાશક ગુણધર્મો રહેલાં હોય છે. તાજેતરના તારણો મુજબ, વેચુર ગાયના દુધમાં હાજર લેક્ટોફેરેન પ્રોટીનના જીવાણુનાશક ગુણધર્મો પ્રતિજૈવિક એમ્પિસિલિન કરતા વધારે હોય છે. જો કે લેક્ટોફેરીનમાં જીવાણુનાશક, વિષાણુનાશક, ગાંઠનાશક, રોગપ્રતિકારક અને દાહનાશક જેવા ગુણધર્મો હોય છે અને તાજેતરના અભ્યાસો પરથી સાબિત થયું છે કે વેચુર ગાયના દુધમાં આ ગુણધર્મો વધુ વિસ્તૃત છે. વેચુર ગાયના દુધમાંથી બનાવેલ વેચુર ઘી (સ્પષ્ટ માખણ), એ2 બીટા-લેક્ટાબ્યુમિન પ્રોટીન અને ઉચ્ચ આર્જેનિનની હાજરીને લીધે તેના ઉચ્ચ ઔષધીય મૂલ્યો માટે પ્રસિદ્ધ છે જે લોકોના આરોગ્ય માટે સારું છે.

સંદર્ભ:

• https://en.wikipedia.org/wiki/Vechur_Cattle